- سیما صمیمی
- فیلگاه
محل اجرای آزمایش:
مدرسه فیلگاه
پایه تحصیلی دانش‌آموزان:
پایه سوم و پایه چهارم (۱۱ نفر )
موضوع آزمایش:
ساخت ترازو و اندازه گیری با استفاده از ترازو
وسایل مورد نیاز:
به ازای هر دو نفر یک قیچی
دو عدد لیوان یونولیتی
نخ کاموا برای هر گروه ۲ نفره ۲ متر
برای هر گروه یک عدد سیخ چوبی
چند عدد تیله با جرم‌های متفاوت و برابر
یک میخ
آماده سازی بچه‌ها برای ساخت ترازو:
قبل از اینکه به بچه‌ها بگویم ترازو بسازند، ابتدا خواستم بدانم مفهوم درس را یاد گرفته‌اند یا نه؟ و با یک سؤال کلاسم را شروع کردم. گفتم: بچه‌ها کسی می‌تواند بگوید ترازو چیست؟
بچه‌ها با ذوق گفتند: بله بله! همین که می‌رویم خودمان را وزن می‌کنیم (اینجا من از اینکه وزن می‌کنیم اشتباه است و در اصل باید بگویند جرم را اندازه می‌گیریم) چیزی نگفتم! در کل می‌دانستند ترازو وسیله‌ی اندازه گیری است و این برایم کفایت می‌کرد.
گفتم: این وسیله را کجا دیدید؟
پویان: خانم ما به خانه بهداشت رفتیم و در آنجا یک بار خودم را وزن کردم.
گفتم: آفرین! پس تو یک نوع ترازو را دیدی.
زهرا: من هم داخل میوه فروشی‌ها و مغازه‌ها ترازو دیدم.
گفتم: بسیار عالی! معلوم است که می‌دانید با ترازو چکار می‌کنیم. همه درست گفتید اما باید به جای اینکه بگویید با ترازو وزن را گرفتیم؛ باید بگویید جرم آن را گرفتیم. همانطور که داخل کتابتان هم گفته شده است.
کسی می‌تواند به من بگوید جرم چیست؟
زهرا: خانم به مقداری که در یک جسم است جرم می‌گوییم.
زهرا درست فکر می‌کرد فقط نمی‌توانست کلمات درست را بیان کند.
گفتم: بلههه، جرم به مقدار ماده‌ای که یک جسم را تشکیل می‌دهد؛ جرم می‌گویند مثلاً الآن این یک دفتر است. این دفتر چه چیزی دارد؟
گفتند: جلد، سیم و برگ کاغذ دارد.
گفتم: بله، پس جمع همه‌ی این‌ها یک دفتر را تشکیل داده است پس معنی جرم را الآن یاد گرفتید. حالا به سراغ ساخت یک وسیله برویم سپس دوباره این گفتگوهایمان را مرور می‌کنیم.
نحوه‌ی انجام آزمایش:
وسایل ساخت ترازو را روی میز گذاشتم و گفتم: بنظرتان می‌خواهیم با این وسایل چکار کنیم؟
الهام که قبلا صفحات کتاب را زیر و رو کرده بود گفت: خاانم حتما از ما می‌خواهید ترازو بسازیم.
گفتم: بچه‌ها مگر می‌شود با این وسایل ترازو ساخت؟
گفتند: بله، چرا نشود؟
سروش: ولی بنظرم ترازوی محکمی نمی‌شود چون لیوان کاغذی است.
گفتم: درست است ولی چگونه ترازو درست کنیم؟
گفت: در کتاب نوشته است که این لیوان‌ها را سوراخ کنیم سپس این نخ‌ها را از آن‌ها رد می‌کنیم و بعد به یک چوب یا میله یا لوله وصل می‌کنیم.
گفتم: بیاید همین کارها را انجام بدهیم.
- قبل از اینکه بچه‌ها انجام بدهند شیوه‌ی انجام کار را خودم یک بار توضیح دادم.
- لیوان‌ها را باید به‌طور مساوی یعنی ۳ تا سوراخ با فاصله‌های یکسان ایجاد کنیم.
- سه تکه نخ کاموا باز هم در یک اندازه، از سوراخ‌های لیوان‌ها رد می‌کنیم.
- این سه تا نخ را به یک سیخ چوبی گره می‌زنیم.
- باید هر دو طرف به یک اندازه باشند و در نهایت با فاصله‌ی برابر در وسط چوب تعادل با یک نخ، گره می‌زنیم تا بتوانیم ترازویمان را نگه داریم.
- وسایل را بین بچه‌ها تقسیم کردم و هر دو نفر یک گروه شدند. یک نفر هم با خودم هم گروهی بود.
مهارت حل مشکل:
حین انجام کار هر گروه صدا می‌زد:
خانم بیاید اینجا! این خراب است یا خانم این را نمی‌توان گره زد و دغدغه‌های زیادی داشتند. یک گروه گفت: خانم ما ترازو را درست کردیم. وقتی ترازوی آن‌ها را دیدم، ترازو کج و کوله بود!
گفتم: بچه‌ها بنظرتان می‌توانیم با این ترازو درست جرم بگیریم؟
ابولفضل: نه! این یکی لیوان پایین‌تر از آن یکی لیوان است. باید دقیقاً مثل هم مساوی باشند.
همان گروه که متوجه شدند ترازوی آن‌ها کامل درست نشده است گفتند ما می‌خواهیم دوباره درستش کنیم.
گفتم: آفرین! ببینید کجای کار مشکل دارد باید دوباره آن را درست انجام بدهید و همه داشتند برای اینکه ترازو دقیق باشد، تلاش می‌کردند.
همان گروه دوباره گفتند: ما نخ‌ها را درست وصل کردیم ولی باز هم نشد و لیوان‌ها کج می‌شوند.
گفتم: ترازو را بدهید تا آن را ببینم. ترازو را بالا بردم و نشان بچه‌ها دادم. گفتم: چرا لیوان‌ها کج هستند؟
الهام: این سوراخ‌هایی که داخل لیوان درست کردند دوتایشان نزدیک به هم است و یکی با فاصله است. سعی کردم وقتی خودشان یک چیزی را درست می‌کنند؛ ایرادهای کار را هم خودشان پیدا کنند.
یک گروه دیگر که سوراخ‌های لیوان‌ها را به‌طور مساوی درست کرده بودند و همه‌ی نکات را از دوستانشان یاد گرفته بودند ولی ترازوی آن‌ها باز هم کج می‍شد.
دوباره ترازوی این گروه را طوری که بچه‌ها ببینند؛ بالا گرفتم و گفتم: خوب نگاه کنید. کسی می‌تواند مشکل ترازوی این گروه را متوجه بشود؟
پویان: این نخ‌هایی که به چوب بسته شدند، یکی از آن‌ها نزدیک نوک چوب است و آن یکی فاصله دارد. دنبال همین توجه و دقتشان بودم البته این کار باعث شد بچه‌ها با دقت و انگیزه‌ی خوبی با همدیگر همکاری کنند.
اندازه‌گیری فرضی:
در نهایت با مداد، پاک کن و تراش که در دسترس‌مان بودند، اندازه گیری کردیم. گفتم: بنظرتان جرم این پا ک کن یا جرم این مداد بیشتر است؟
همه گفتند: معلوم است، پاک کن!
در ادامه یک پاک کن را با یک پاک کن دیگر با هم مقایسه کردیم.
گفتم: بچه‌ها کاری که الآن انجام می‌دهیم؛ چیست؟
گفتند: جرم این‌ها را می‌گیریم.
گفتم: بله و وقتی جرم یک چیزی را می‌گیریم به این کار اندازه‌گیری می‌گوییم پس اینجا جرم را اندازه‌گیری کردیم.
اندازه‌گیری با ترازو:
در پایان، بعد از ساخت ترازو به سراغ اندازه‌گیری با ترازو رفتم. یک ترازو با خودم برده بودم و آن را جلوی بچه‌ها گذاشتم تا کار اندازه‌گیری دقیق‌تر انجام بشود. می‌خواستم با گرم و کیلوگرم یا در اصل با واحدهای جرم آشنا بشوند.
کارم را با یک سؤال شروع کردم.
گفتم: بچه‌ها ۱۰۰ عدد حبه‌ی قند بیشتر است یا ۲ عدد؟
گفتند: معلوم است، ۱۰۰ عدد!
گفتم: چرا؟
گفتند: چون جرمشان بیشتر داست.
گفتم: آفرین بچه‌ها، این عدد ۱۰۰ را با واحد کیلوگرم و عدد ۲ را با واحد گرم اندازه می‌گیریم. بنظرتان گرم و کیلوگرم چه هستند؟
سنا: کیلوگرم خیلی از گرم بیشتر و سنگین‌تر است.
در نهایت به آن‌ها گفتم: بیایید اندازه‌گیری با گرم را انجام بدهیم چون ترازو کوچک است و از گرم استفاده می‌کنیم. برای کیلوگرم می‌توانیم از ترازوهای داخل مغازه‌ها استفاده کنیم.
دو عدد وزنه‌ی ۸ گرمی، دو عدد وزنه‌ی ۴ گرمی و چهار عدد وزنه‌ی ۲ گرمی همراه خود برده بودم. بچه‌ها به‌صورت یکی یکی می‌آمدند و اندازه گیری می‌کردند. به این شکل که مثلاً دانش‌آموز می‌آمد و وزن‌ها را به او نشان می‌دادم و می‌گفتم این وزنه‌ی ۸ گرمی، این وزنه‌ی ۴ گرمی و .. است.
سپس یک وزنه‌ی ۸ گرمی در یک سمت ترازو می‌گذاشتم و از او می‌خواستم خودش ترازو را متعادل کند و جرم دو طرف را برابر کند.
یکی از دانش آموزان ۲ تا وزنه‌ی ۴ گرمی گذاشت و یکی دیگر هم ۴ تا وزنه‌ی ۲ گرمی گذاشت و ترازو را برابر می‌کرد. با وزنه‌ها به شکل‌های متفاوتی اندازه می‌گرفتیم تا بچه‌ها به خوبی یاد بگیرند.
نتیجه گیری:
- دانش‌آموزان در نهایت توانست با اندازه‌گیری، شیوه‌های اندازه‌گیری و ابزار آن آشنا بشوند.
- همچنین با انواع ترازو‌ها، جرم و واحدهای جرم آشنا شدند.
- همینطور اندازه‌گیری مایعات را به بچه‌ها توضیح دادم. وقتی واحد اندازه‌گیری جامدات که بر حسب گرم و کیلو گرم را درک کردند به آن‌ها نشان دادم برای اندازه‌گیری مایعات هم از لیتر و میلی لیتر استفاده می‌شود.
ثبت ديدگاه