- سیما صمیمی
- کوشک ابول
محل اجرای آزمایش:
کوشک ابول
پایه تحصیلی دانش‌آموزان:
پایه دوم (۷ نفر)
موضوع آزمایش:
آزمایش اندازه‌گیری دما در آفتاب و سایه، با دماسنج
وسایل مورد نیاز:
مداد
مکان آفتابی
مکان سایه
دماسنج دو عدد
کتاب یا دفترچه یادداشت
آشنا کردن بچه‌ها با “دماسنج”:
هرچند که استفاده از کلماتی مثل سردی و گرمی کاملاً علمی نیست و ما باید از کلمه‌ی “دما” استفاده کنیم اما در این سن برای کودک کمی نامفهوم است پس بهتر است از همان کلمات سردی و گرمی برای تفهیم مطالب کتاب استفاده کنیم تا بچه‌ها در آینده بهتر بتوانند درکی از مفهوم دما داشته باشند.
با این جمله شروع کردم: کسی می‌داند این وسیله‌ای که در دست من است؛ چیست؟
از آنجایی که بچه‌ها قبلاً مفاهیم درس را کمی خوانده بودند، پس یادشان بود که به این وسیله دماسنج می‌گویند و من گفتم بله!
فریحا: خانم چرا به آن دماسنج می‌گویند؟
گفتم: اگر مثلاً یک جایی هوا خیلی سرد باشد یا یک جایی هوا خیلی گرم باشد، با استفاده از این وسیله می‌توانیم بفهمیم که هوا چقدر گرم یا چقدر سرد است؟یعنی با عدد به ما نشان می‌دهد که هوا چقدر سرد و چقدر گرم است.
میکائیل گفت: من یک بار مریض شدم و پیش دکتر رفتم. بعد یه چیزی مثل این را داخل دهنم گذاشت. از مادرم پرسیدم این وسیله‌ای که دکتر داخل دهنم گذاشت، چه بود؟ و او به من گفت که دماسنج است و می‌خواهد ببیند تو چقدر تب داری!
گفتم: بله دقیقاً، ما یک دماسنج هم داریم که پزشکان و پرستارها و … از آن استفاده می‌کنند تا ببینند تب ما چقدر است مثلاً ما اگر تب شدید داشته باشیم و بدنمان خیلی گرم باشد یک عددی به ما نشان می‌دهد که این تب در چه اندازه‌ای است.
گفتم: بچه‌ها به نظرتان اگر ما بفهمیم که یک چیزی چقدر گرم یا چقدر سرد است، به چه دردی می‌خورد؟
میکائیل گفت: وقتی دکتر فهمید چقدر بدنم گرم است برایم دارو نوشت.
گفتم: آفرین، پس ما با استفاده از دماسنج این را فهمیدیم.
آموزش نحوه‌ی کار با دماسنج:
تا اینجا به بچه‌ها نشان دادم که دماسنج چیست اما برای اینکه بدانند چگونه کار می‌کند؛ آن‌ها را یکی یکی آوردم و دماسنج را به آن‌ها نشان می‌دادم. الکلی که در دماسنج بود را به بچه‌ها نشان می‌دادم که مثلاً به این ماده‌ی رنگی که در ته دماسنج است، الکل می‌گویند.
این الکل وقتی هوا خیلی گرم باشد، به سمت بالا حرکت می‌کند و از این لوله‌ای که در دماسنج است به بالا می‌رود. اگر هوا خیلی سرد باشد این الکل از همین لوله به سمت پایین حرکت می‌کند.
شیوه‌ی خواندن عدد دماسنج را برای بچه‌ها شرح دادم و برای اینکه ذهنشان آماده‌تر شود گفتم: بچه‌ها اگر ما بخواهیم یک گلدانی را در اتاقمان بگذاریم و دوست داریم آن گلدان پیش ما خراب نشود. اگر که دمای اتاق را تنظیم نکنیم، ممکن است که گل پژمرده و خراب بشود پس با استفاده از دما می‌توانیم آن را نجات بدهیم و بتوانیم به درستی به گلدان رسیدگی کنیم تا سالم بماند.
بعد از توضیحات، دماسنج را به بچه‌ها نشان دادم و گفتم: حالا که یاد گرفتید اعداد دماسنج را بخوانید؛ به من بگویید الآن دمای دماسنج ما روی چه عددی قرار دارد؟
بچه‌ها گفتند: یکی گفت روی ۲۵ و یکی هم می‌گفت روی ۲۶ است. نزدیک به هم بودند ولی در اصل مایع دماسنج روی ۲۶ درجه بود که اکثر بچه‌ها درست گفته بودند.
نحوه‌ی انجام آزمایش:
رو به بچه‌ها گفتم: بچه‌ها ما دو تا دماسنج داریم که هر دو روی دمای ۲۶ درجه هستند. من همراه شماها به حیاط مدرسه می‌رویم تا ببینیم که در هوای آفتابی و سایه، دمای دماسنج‌ها چه تغییری می‌کنند.بچه‌ها را به حیاط مدرسه بردم. بچه‌ها همراه خودشان کتاب، کاغذ و قلم برای یادداشت برداری آورده بودند.
- گوشه‌ای از حیاط را پیدا کرده بودم که هم نور آفتاب و هم سایه بود. دماسنج‌ها را در جای مد نظر یعنی یکی را در نور آفتاب قرار دادم و یکی دیگر را هم در نزدیکی همان در سایه قرار دادم.
- من و بچه‌ها باید ۱۰ دقیقه‌ای را صبر می‌کردیم و برای اینکه بتوانیم ببینیم چه اتفاقی برای دماسنج‌ها می‌افتد، باید کمی صبر می‌کردیم .
در این بازه‌ی زمانی که داشتیم یک بازی انجام دادیم تا سرگرم بشویم و من زمان‌سنج را روی ۱۰ دقیقه گذاشتم که بعد از بازی برویم تا دماسنج‌ها را چک کنیم.
بازی و شادی حین آزمایش:
دو تا بازی با بچه‌ها انجام دادیم:
- یکی بازی کلمه بود مثلاً یکی از بچه‌ها کلمه‌ی آفتاب را می‌گفت و حرف آخر آن “ب” بود پس باید نفر بعد کلمه‌ای که می‌خواهد بگوید حرف اولش “ب” باشد. با اینکه کلاس دوم بودند ولی از همچین سرگرمی‌ای خیلی خوششان آمد. .متوجه شدم که دایره‌ی لغات بچه‌ها خیلی خوب است.
- یک بازی دیگر هم انجام دادیم به این شکل که یک مداد را در دستم گرفتم و هر حرکتی که من با این مداد انجام می‌دادم، بچه‌ها هم انجام می‌دادند.
اهداف انجام بازی:
هدفم از این بازی این بود که بچه‌ها وقتی حرکات دست من با مداد را مشاهده می‌کنند، آن‌ها بین رقابت جسم و ذهنشان تصمیم درست را بگیرند و بتوانند حرکت را به درستی انجام بدهند. در احین انجام بازی می‌خندیدند و خیلی از این حرکت ذوق داشتند.
همیشه دوست داشتم در بین آزمایش‌هایم سرگرمی هم وجود داشته باشد هرچند که خود آزمایش‌های عملی برای بچه‌ها بسیار لذت بخش است. از ذوق و اشتیاق آن‌ها برای درس آزمایشگاه؛ واقعاً انرژی و روحیه می‌گیرم اما باز هم دوست دارم اگر زمان خالی بین کلاس‌هایم باشد مثلاً وقتی که باید نتیجه‌ی آزمایش را ببینیم، سعی می‌کنم که حداقل یک بازی را با بچه‌ها انجام بدهم.
دیدن نتایج آزمایش:
خوب از آنجایی که بچه‌ها دمای اولیه دماسنج‌ها را یادداشت کرده بودند و دمای اولیه روی ۲۶ درجه بود؛ بعد از ۱۰ دقیقه رفتیم تا دمای دماسنج‌ها را چک کنیم.
گفتم: بچه‌ها دماسنجی که در سایه بود الآن روی چند درجه است؟
فریاد: خانم فکر کنم روی ۲۳ درجه است.
گفتم: بیایید با همدیگر بشماریم. با نوک مداد درجه‌ها را یکی یکی برایشان می‌شمردم و به دمای ۲۲ درجه رسیدیم.
گفتم: آفرین، خیلی نزدیک گفتی! دما در هوای سایه روی ۲۲ درجه است. حالا بیاید زود هوای گرم را هم مقایسه کنیم سپس دمای دماسنج هوای آفتابی را بررسی کردیم. گفتم: دما به چه درجه‌ای رسیده است؟
بچه‌ها گفتند: روی ۳۲ درجه است. وقتی دما را چک کردم، دیدم بله درست بود! دما روی ۳۲ درجه رفته بود.
گفتم: بچه‌ها دماسنج‌ها را بار اول که نگاه کردیم چند درجه بودند؟
آرش: روی ۲۶ درجه بودند:
گفتم: آفرین، هر دو دماسنج روی ۲۶ درجه بودند پس دمای هر دوتای آن‌ها با هم برابر بودند. دمای دماسنجی که در سایه بود روی عدد چند رفت؟
گفتند: ۲۲ درجه!
گفتم: بچه‌ها دما از ۲۶ درجه روی ۲۲ درجه آمد یعنی چه اتفاقی افتاده است؟
آرش: یعنی کمتر شده و پایین آمده است.
گفم: دما در هوای آفتابی چند بود؟
کیانوش: خانم دما ۲۶ درجه بود روی ۳۲ درجه آمد!
گفتم: وقتی دما از ۲۶ درجه روی ۳۲ درجه آمد یعنی چه اتفاقی افتاده است؟
گفتند: خانم دما زیادتر شده است.
گفتم: آفرین، دمای ما بالاتر رفته است پس در هوای گرم دما بالاتر می‌رود و در هوای سرد پایین‌تر می‌آید. در نهایت بچه‌ها درجه‌های مشاهده شده بعد از ۱۰ دقیقه را در کتاب یادداشت کردند. از آنجایی که زنگ آخر بچه‌ها بود نمی‌توانستم بیشتر از این دماسنج‌ها را ببیرون بگذارم که دوباره آن‌ها را چک کنیم ولی این روش باید به این صورت باشد که بعد از دو ساعت و بعد از چند ساعت هم باز دانش آموزان این نتایج را مشاهده کنند اما مفهوم و یادگیری لازم را بچه‌ها یاد گرفتند.
مراحل آموزش و یادگیری آزمایش:
- ابتدا با پرسش و پاسخ‌های متنوع، بچه‌ها را با دماسنج آشنا کردم.
- اینکه چگونه از دماسنج استفاده کنیم .
- چگونه درجه‌ها را بخوانیم.
- در نهایت بعد از یادگیری کار کردن با دماسنج و توضیحات تکمیلی، آزمایش را انجام دادم. اولیای محترم می‌توانند همین روش را در خانه در ساعت‌های مختلف برای بچه‌هایشان انجام بدهند و بچه‌ها از عظمت هستی درک بهتری داشته باشند.
فواید دانستن اندازه‌ی دما:
- مطالبی مثل اینکه هوای گرم و هوای سرد برای گیاهان و انسان‌ها چه فوایدی دارند.
- بچه‌ها نقش تفاوت سردی و گرمی را در زندگی به خوبی درک کنند.
- خود هوای آفتابی یا هوای سایه، هر دو مورد یک نعمت بزرگ خداوند است.
- بچه‌ها در قالب این آزمایش‌ها و در قالب این کارهای عملی، می‌توانند ارتباط دانش و زندگی را به خوبی درک کنند.
[…] آموزش داده بودم. میتوانید توضیحات آن را در مقالهی “آزمایش اندازه‌گیری دما با دماسنج” […]