آزمایش بی‌ رنگ کردن مواد درس علوم پایه ششم ابتدایی

• سیما صمیمی
• کوشک برآفتاب(مرکزی)

محل اجرای آزمایش:

کوشک برآفتاب(مرکزی)

پایه تحصیلی دانش‌آموزان:

پایه ششم

موضوع آزمایش:

بی‌رنگ کردن مواد

وسایل بی رنگ کردن یا رنگ بری مواد:

بشر

همزن آزمایش

بتادین یا پوویدون آیوداین

آب ژاول یا آب اکسیژنه (با درصد پایین) و ما آب ژاول استفاده کردیم

سفره یکبار مصرف

ظرف پتری

سرکه

آب

نکات قبل از انجام آزمایش:

یک نکته قابل توضیح وجود دارد و این است که استفاده از بشر، همزن آزمایش و ظرف پتری که مختص آزمایش است به علت خاصیت اسیدیته‌ی مواد لازم است چون اگر از قاشق فلزی استفاده شود؛ ممکن است زنگ بزند یا لایه‌ی براق خود را از دست بدهد و کدر یا تیره شود.

همزن آزمایش هنوز به دستم نرسیده بود پس از قاشق استفاده کردم و متوجه این مورد شدم. به‌نظرم دستکش هم لازم است چون ممکن است موادی مثل آب ژاول ناگهانی به دست بخورد.

آشنایی با مواد رنگ‌بری:

در ابتدا از مراحل کاغذ سازی در کارخانه توضیحاتی شرح دادم. وقتی در کارخانه‌، چوب به مرحله‌ی خمیرشده می‌رسد لازم است که تغییر رنگ یا رنگ‌بری انجام بدهند و یا آن رنگ، به رنگ دیگری تبدیل شود.

درمورد اینکه در طی انجام این مراحل، چه نوع تغییراتی یعنی فیزیکی یا شیمیایی رخ می‌دهد، گفتگو کردیم.

هدف این درس این بود که میزان رنگ‌بری هر کدام از مواد استفاده شده چقدر و چگونه است؟

گفتم: بچه‌ها وقتی می‌گوییم مواد رنگ‌بر، چه چیزی به ذهنتان می‌آید؟

نازنین: مثل جوهر نمک!

وقتی نازنین این مثال را زد، کیانا گفت: سفید کننده!

گفتم: بله هر دو درست است. بچه‌ها این دو تا موادی که نام بردید، هر دو خاصیت رنگ‌بری را دارند اما به چیزی که می‌خواهیم در آن تغییر ایجاد کنیم، بستگی دارد یعنی مثلا ًیکسری چیزها با روغن ترکیب شده‌اند و برای رنگ‌بری…..

حرفم کامل نشده بود که یکی از پسرها گفت: خانم از تینر استفاده می‌شود و درست گفته بود.

نحوه‌ی انجام آزمایش:

• از ظرف‌های پلاستیکی کوچک استفاده کردم و مواد لازم برای آزمایش را در آن‌ها ریختم سپس برچسب اسم روی ظروف گذاشتم تا بچه‌ها بدانند چه موادی هستند مثلاً کدام یکی سفید کننده و کدام یکی سرکه است هر چند با بوی آن‌ها هم متوجه می‌شدند.
• قبل از انجام آزمایش بچه‌ها را با بشر و جنس،اندازه و اعداد نوشته شده روی آن همچنین همزن آزمایش و ظرف پتری آشنا کردم.
• بشری که من استفاده کردم ۱۵۰ میلی لیتر بود و در کتاب نوشته شده است که ۱۰۰ میلی لیتر آب بریزید. از بچه‌ها خواستم ۱۰۰ میلی لیتر آب بریزند.
• همچنین نوشته شده است ۶ دانه “پتاسیم پر منگنات” ولی ما از “بتادین” استفاده کردیم و چون میزان لازم را نمی‌دانستند گفتم ۲ قاشق چای‌خوری از آن را داخل بشر بریزید. یکی از بچه‌ها در حال به هم زدن محتویات داخل بشر با همزن بود که غزل گفت: خانم چرا از بتادین استفاده می‌کنیم؟ گفتم: چون هدف ما این است که یک رنگ را درست کنیم و بعد ببینیم آن را چطور بی رنگ کنیم و بتادین هم به ما رنگ را می‌دهد همینطور بتادین برای انجام در خانه ها بیشتردر دسترس‌ است.
• مرحله‌ی بعدی آزمایش، اضافه کردن سرکه بود که میزان لازم ۲ قاشق نوشته بود و بچه‌ها خودشان بدون راهنمایی من آن را اضافه کردند و من مثل یک ناظر حواسم به آن‌ها بود. در همان حین که به هم می‌زدند، گفتم: کسی می‌داند چرا از سرکه استفاده کردیم؟ همه‌ی بچه‌ها به فکر فرو رفتند یکی از آن‌ها گفت: جواب را نمی‌دانیم.
• گفتم: سرکه باعث می‌شود که ما خیلی سریعتر نتیجه‌ی آزمایش را ببینیم یعنی سرعت واکنش مواد را زیاد می‌کند. بتادین مایل به زرد و نارنجی شد.
• در ادامه پرسیدم مرحله‌ی بعد چیست؟ گفتند: خانم “آب اکسیژنه” را اضافه کنیم.

گفتم: درست است که در کتاب این را نوشته است ولی ما می‌توانیم به‌جای آب اکسیژنه از “آب ژاول” هم استفاده کنیم و هر دوتای آن‌ها یک نتیجه را به ما نشان می‌دهند. اول به من بگویید کسی می‌داند آب ژاول چیست؟

انتظار می‌رفت اسم آن به گوششان خورده باشد ولی بچه‌ها با اسم “سفیدکننده” آن را می‌شناختند. گفتم آب ژاول همان سفید کننده است حتی یک اسم دیگر هم به نام “وایتکس” دارد.

عسل گفت: پس چون سفید کننده مثل بتادین در خانه‌ها بیشتر پیدا می‌شد از آن استفاده می‌کنیم.

حرفش را تأیید کردم و گفتم: بله. تا جای ممکن از وسایلی که بیشتر در دسترس هستند؛ استفاده می‌کنیم و هم این‌که خطرات کمتری دارند ولی در هر صورت در خانه با کمک بزرگترها انجام بدهید.

 مشاهه‌ی نتیجه‌ی آزمایش:

من صبر کردم که در لحظه با جذابیت آزمایش روبرو بشوند وقتی ۲  قاشق آب ژاول ریخت و هم زدند؛ در عرض ۳ ثانیه رنگ تقریباً زرد و نارنجی بتادین کاملاً بی‌رنگ شد. در فیلم مربوط به آزمایش می‌توانید سرعت بالای بی‍رنگ شدن بتادین را مشاهده کنید.

همه‌ی بچه‌ها با هم گفتند: واااای رفتتتتت!!!! چی شدددد؟؟؟

بچه‌ها اصرار پشت اصرار یک‌بار دیگر انجام بدهیم. گفتم: خیلی خوب گروه بندی می‌کنم و هر گروه با همکاری هم این آزمایش را انجام بدهید. بچه‌ها هر گروه انجام می‌دادند و تا آخر کلاس با ذوق بچه‌ها این آزمایش تکرار می‌شد.